Auteursarchief: Oostkrant

Historische wandeling Oost

Oost is een historische wandeling rijker! Een 4 km lange route voert je langs eeuwenoude panden en bijzondere plekken waar de geschiedenis van Oost is geschreven. De vaak fascinerende verhalen lees je onderweg op 23 messing gevelbordjes. Sterre Hijlkema van Sterre & Stad tekende voor het idee en de uitvoering, ondernemersvereniging Het Fluwelen Handvat voor de financiële support. Sterre is blij en vooral trots dat het allemaal gelukt is. “Met deze wandelroute willen we Oost verbinden.”

Monumentale klus
“Nu de bordjes zijn gemonteerd ben ik wel opgelucht”, vertelt Sterre. “Wat een klus! Om al die bordjes te mogen plaatsen heb ik een jaar lang moeten overleggen met alle pandeigenaren (soms in Chinese handen). Het zijn vaak eeuwenoude monumenten, dus ook de gemeente moest toestemming geven, het is tenslotte erfgoed dat we allemaal koesteren. En dan nog overleg met gidsen en historici over de informatie, verhalen en beeldmateriaal. Soms is er zóveel te vertellen, lastig om keuzes te maken. Maar het is allemaal gelukt!”

QR-codes en routekaart
Bij het samenstellen van de route kreeg Sterre hulp van de ervaren stadsgidsen van ’t Gilde die ook de wandelingen van de Oostkrant begeleiden. “De informatie op de bordjes is natuurlijk beperkt vanwege het formaat. Daarom hebben we QR-codes toegevoegd die doorlinken naar extra informatie en historische foto’s van de betreffende locatie. Op de uitgebreide website zijn alle verhalen en foto’s verzameld en kun je ook de routekaart openen. Handig voor onderweg!”

De route
Startpunt van de route is het Maliehuis (ooit Herberg Het Gulden Vlies, in 1637 omgebouwd tot clubhuis voor het maliespel) aan het begin van de Maliebaan. Als je de Maliebaan vervolgens afloopt en daarna de spoorweg oversteekt, bereik je via de Emmalaan, het Wilhelminapark en de Zonstraat het eindpunt van de wandeling, het Spoorwegmuseum. Dat huist in het oude Maliebaanstation dat dit jaar haar 150 bestaan viert, een extra reden om de route te lopen!

Meer info en routekaart: www.historischewandelingoost.nl

Sterre Hijlkema bij het startpunt van de historische wandeling, het Maliehuis – *foto: Arnoud Wolff*

€1.000 voor een tof idee

Heb je een idee om ons stadsie nóg toffer te maken? Meld je aan bij Awesome Utrecht en maak kans op €1.000 om het ook uit te voeren. Op dinsdag 6 februari wordt in café Kweekvijver uit vijf geselecteerde ideeën een winnaar gekozen. Die krijgt het geld handje contantje mee. Heb je géén idee, maar laat je je graag omverblazen door de vindingrijkheid van buurtgenoten? Ook dan ben je die avond van harte welkom!

Zonnestelsel op Schaal
The Awesome Foundation is een wereldwijde beweging van (jonge) mensen die met een beperkte, gezamenlijke investering toffe ideeën werkelijkheid laten worden. Geen commercie, politiek of overheidssubsidie: de organisatoren (’trustees’) stoppen eigen geld in de prijzenpot. Het gaat puur om creatieve, opmerkelijke ideeën, waarvan iedereen in de zaal direct wild enthousiast wordt. Sinds 2009 zijn meer dan 6.600 ideeën via Awesome gerealiseerd. Sinds 2017 heeft Awesome ook een afdeling in Utrecht, de organisator van deze avond. Ter inspiratie: een winnend idee dat grotendeels in Oost is uitgevoerd, is het Zonnestelsel op Schaal.

Dien je idee uiterlijk 23 januari in via deze link.
Kijk voor criteria en tips op www.awesomeutrecht.nl

Presentatie: dinsdag 6 februari
Start 20:00 uur (inloop 19:30 uur)
Locatie: Café Kweekvijver
Toegang: gratis

Serge en Nils van de Kweekvijver heten alle awesome ideeën welkom op dinsdag 6 februari.

Het Zonnestelsel op Schaal in Park Oosterspoorbaan

Ontstop zelf een container

De vuilnisman verdwijnt langzaam uit het straatbeeld van Oost nu ook restafval in de ondergrondse container moet. Dit zogenoemde Nieuwe Inzamelen heet een service voor de burger, want je kunt een vuilniszak (gratis) wegbrengen zodra die vol is. Maar bij sommige containers regent het klachten: ze zitten snel vol en vuilniszakken hopen zich op. De Antoniushof is zo’n beruchte plek. Bewoners zijn de rommel zat en beleggen een infoavond in buurtcafé Jan Primus. Schone Stad Coach Robert Campuysen legt uit wat bewoners zélf kunnen doen om een vuilnisbelt te voorkomen.

Forse boetes
“Als een container vol is, mag je een vuilniszak er niet bij plaatsen. Dus óf mee terug naar huis, óf doorlopen naar een container verderop, hoe vervelend dat ook is. Maar ja, niet iedereen heeft daar zin in. Wel goed om te weten: onze boa’s zoeken altijd naar adreslabels . Vorig jaar hebben ze in de hele stad 1.750 boetes van €100 opgelegd.”

Verstopt door karton
“De meeste containers zijn uitgerust met een sensor. We monitoren daarmee continue hoe vol ze zijn. De ophaalroutes worden dan zo gepland dat ze tijdig geleegd worden. Containers zitten daardoor zelden 100% vol. Toch melden bewoners geregeld dat de klep niet meer open gaat. De container zit dan verstopt. Boosdoeners zijn uitpuilende 60 liter vuilniszakken en grote stukken karton die na het sluiten van de klep het draaimechanisme klemzetten. Daarom mijn tip: breng je vuilniszak weg als ie minder dan 90% vol zit en scheur karton in kleinere stukken. En prop het niet met geweld in de container.”

Zelf oplossen
“De sensoren kunnen verstoppingen niet altijd detecteren. Bewoners kunnen ons helpen door een verstopping te melden via onze website of de meldkamer 14-030. Nog mooier: los een storing zelf op! Je kunt van mij een sleutel en een stamper in beheer krijgen. Daarmee open je de zijkant van een container en duw je eenvoudig een vastzittende zak of stuk karton de bak in. Het is een snelle manier om bijplaatsingen te voorkomen. Ik heb in Oost al meerdere sleutels en stampers uitgegeven. Mail naar samenschoon@utrecht.nl als je interesse hebt.”

Meer info over het Utrechtse afvalbeleid: www.utrecht.nl/wonen-en-leven/afval/

Schone Stadcoach Robert Camphuysen laat zien hoe je zelf een storing kunt oplossen – *foto: Arnoud Wolff*

Verstopte containers op de Antoniushof – *foto: Arnoud Wolff*

Geheime telefooncentrale

Homeruslaan 30 kent een rijke geschiedenis. In Oost is het winkelpand vooral bekend als snackbar (Friends tot aan 2024). In de oorlogsjaren zat er een sigarenzaak, met in de kelder een geheime, nooit ontdekte telefooncentrale van het verzet. Prins Bernard bezocht het pand direct na de bevrijding en sprak tegen de verzetsmensen over ‘onschatbare verdiensten voor het Vaderland’.

Nooit ontdekt
De wieg van Ingrid Steenbeek (in 1958 geboren in de Emmakliniek) stond in het woonhuis achter de winkel. “Mijn tante Besseltje (Bes) van Beek (1901-1993) begon als 14 jarige als dienstmeisje en behaalde later in de avonduren haar middenstandsdiploma. Vervolgens opende ze hier een sigarenzaak. In de oorlog mocht het verzet in de grote kelder een telefooncentrale, diverse radioapparatuur en een drukpers neerzetten. Ondanks de vele Duitsers die in de zaak hun dagelijkse rookwaren kochten, werd de kelder nooit ontdekt, zelfs niet tijdens meerdere invallen.”

Onlogische plattegrond
“Het winkelpand zat namelijk complex in elkaar, met een woonhuis achter de winkel die je via een lange gang bereikte. De kelderdeur zat halverwege de gang, ter hoogte van het portiek in de Lindestraat, de opgang voor de bovenburen. Tijdens invallen zochten de Duitsers overal, maar op deze plek direct achter het portiek verwachtten ze geen binnendeur, laat staan een trap naar beneden. Duitsers hadden namelijk geen idee dat dit soort panden ook een kelder konden hebben.”

Dekmantel
“Wél een probleem was dat winkel en achterhuis één en dezelfde ingang hadden. Het geregelde avondbezoek van telefonisten, drukkers en koeriers viel natuurlijk wel op, zeker bij de nieuwsgierige nsb-ers in de straat. Een soort van dekmantel was dat buurtgenoten ook buiten openingstijden bij de zaak konden aankloppen voor sigaretten of sigaren. En ook de kostgangers van de kamer die ze verhuurde, liepen in en uit. Bezoek was dus niet per definitie verdacht. Mijn tante vertelde ook dat de Duitsers dol waren op gratis snoep, koek en rookwaar. Dus ze relaxten liever in de winkel dan dat ze heel fanatiek gingen zoeken naar onderduikers en verzet.”

Gezellige buurtwinkel
“Na de oorlog kende de stad grote woningnood, daarom woonde ons gezin in bij mijn tante. Ik herinner me een gezellige buurtwinkel. De toonbank stond links. Rechtsachter was een gezellig zithoekje voor koffie (’s ochtends) of thee (’s middags). Daar werd wat afgekletst! Doordeweeks was de zaak eigenlijk de huiskamer, alleen op zondag ontvingen we bezoek in het achterhuis. Toen mijn tante met pensioen ging, wilde ze dolgraag een opvolger in de zaak die eigenhandig had opgebouwd. Het werd een snackbar, maar ook die had veel aanloop uit de buurt.”

Prins Bernard bezocht na de bevrijding de sigarenzaak op Homeruslaan 30 en bekeek de geheime telefooncentrale in de kelder – *foto: Het Utrechts Archief*

Besseltje (Bes) van Beek (1901-1993) in haar sigarenzaak – *foto: familiearchief*

Plattegrond van de winkel met achterhuis. Deur naar de kelder zat achter de portiek (dubbele witte streep). De keldertrap liep (ingenieus) onder de portiektrap naar beneden

Snackbar Friends stopt

Na 20 jaar frites en kroketten bakken stoppen Hellen & Johny met Friends, de (buurt)snackbar aan de Homeruslaan, tegenover het oude pand van het Stedelijk Gymnasium. Ze zijn de 70 voorbij en het huurcontract liep af, een goed moment om met pensioen te gaan.

Culinair erfgoed
Hoewel ze bescheiden zijn, willen ze op deze laatste dag tóch even op de foto (‘Oostkrant, goeie krant!’). Wél met de bedankkaarten in de hand die ze kregen van de buurt. Zoals van buurjongen Sjoerd, die schrijft “Bedankt voor u jarenlange fijne snekbar en overheerlijke vrietjes en broodjes kroket!” Hier spreekt een vaste klant, een fijnproever bovendien! In de familie meldde zich geen opvolger, en de huisbaas wil eerst verbouwen. Dus, of hier ooit nog bamihappen de frituur in gaan … Wij rekenen Friends hoe dan ook tot het culinair erfgoed van Oost!

Hellen en Johny met bedankkaarten uit de buurt – foto:Arnoud Wolff

Heppie in Oost?

Op een zijgevel in de Badstraat staat een gedicht met de titel Moment. Bewoner en kunstenaar Antonetta heeft de liefdevolle woorden van Jean Pierre Rawie er in 2018 met sierlijke letters opgeschilderd. En hoewel het veel bekijks trekt van buurtgenoten en vooral toeristen, speelt ze met de gedachte om het te vervangen door een vrolijker gedicht: Heppie, van Joke van Leeuwen. Ze wil graag weten: hoe blij zou Oost daar mee zijn?

Liefdevolle plek
“We kochten dit hoekpand, een voormalige fietsenzaak, vooral vanwege de charmante voorgevel aan de Mgr. van de Weteringstraat. De blinde zijmuur was echter vies en besmeurd met graffiti. Tegen de gevel stonden fietswrakken weg te roesten. We hebben de straathoek in 2018 opgeknapt. De muur is helemaal wit gestuct, met ervoor een bankje met rozen aan weerszijden. Nu is het een liefdevol plekje, het gedicht van Rawie past er goed bij.”

Fantasiedieren
“Toch dacht ik vijf jaar geleden eigenlijk aan een andere gedicht: Heppie. Maar vanwege de problemen met de gezondheid van onze dochter Anemoon voelde dat niet goed, ik koos voor het meer ingetogen Moment van Rawie. Maar het gaat nu veel beter met Anemoon, in haar atelier op de begane grond maakt ze keramiek onder de artiestennaam Anemoon on Fire. Kinderen op weg naar school kijken ademloos naar haar kleurrijke, bizarre fantasiedieren in de etalage, zo leuk! Daarom zou het Heppie hier goed passen: kinderen worden dan vrolijk van keramiek én poëzie.”

Wat wil Oost?
Antonetta en Anemoon zijn nieuwsgierig wat de buurt wil: Moment of Heppie? Wie er iets over wil zeggen is van harte welkom in het atelier aan de Mgr. van de Weteringstraat 82. Je kunt ook per mail contact met hen opnemen. Wie nieuwsgierig is naar het keramiek van Anemoon en de kunst van Antonetta, kijkt op www.antonetterette.nl

Maliebaan

In maart 1636 werd de Utrechtse Illustere School verheven tot academie en was de oprichting van de Universiteit Utrecht een feit. De universiteit begon met vier faculteiten (een voorbereidende filosofische faculteit, theologie, rechten en geneeskunde), zeven hoogleraren en slechts enkele studenten, bepaald niet de 35.000 van tegenwoordig.

Ontspanning voor studenten
Om studenten te lokken, besloot de Vroedschap – het stadsbestuur – in 1637 tot de aanleg van een maliebaan. Paille maille was een chique frans woord voor maliespel: in zo min mogelijk beurten een houten bal, de paille, met een slaghout, de maille, naar het eind van de baan zien te krijgen. Het slaghout was voorzien van een fluwelen handvat (tevens de naam van de huidige ondernemersvereniging).
Binnen de stadsmuren van Utrecht was geen ruimte voor een lange baan, daarom werd besloten deze buiten de stadswal aan te leggen. De maillebaan kwam in het Oudwijkerveld, het gebied tussen stad en het klooster Oudwijk. De baan was circa 740 meter lang. Via een nieuwe stadspoort en een brug over de Stadsbuitengracht konden studenten en burgers naar de baan.

Maliehuis
Het speelveld kreeg aan beide kanten een lange schutting. Op de houten schotten stonden de afstanden. Het speelveld zelf was bedekt met gemalen schelpen. Om de maliebaan een voornaam aanzien te geven, werden aan weerszijden van de baan liefst vier rijen bomen geplant: zeshonderd populieren en twaalfhonderd linden. De bomen gaven de Maliebaan niet alleen een groen karakter, maar boden de spelers ook bescherming tegen regen en wind.
De gemeente kocht bovendien de nabijgelegen herberg Het Gulden Vlies aan. Het pand werd verbouwd tot Maliehuis, waar materiaal voor het spel kon worden gehuurd en opgeslagen. Ook konden spelers hier terecht voor een drankje. De Maliemeester werd belast met het toezicht en onderhoud van de baan.

Einde oefening
De baan trok steeds meer burgers die een ommetje maakten vanuit de stad. Er verschenen theehuisjes en later zelfs stadsvilla’s. Het onderhoud van de baan bleek een voortdurende bron van zorg voor het stadsbestuur. Vuil en afval werden op de baan gedeponeerd, bomen raakten beschadigd en delen van de houten schuttingen werden gesloopt. Ruiters en koetsen reden de baan stuk, waardoor deze in een modderpoel veranderde.
Het maliespel verloor in de loop van de zeventiende eeuw aan populariteit. De baan kreeg als upgrade nog een paar honderd extra meters, maar in 1796 was het einde oefening. De houten schotten en palen werden verwijderd. Wat bleef was een park voor de burgerij van Utrecht. In 1811 werd de middenbaan verhard tot rijweg voor de wapenschouw van keizer Napoleon Bonaparte op 7 oktober.

Buurt: Buiten Wittevrouwen | kaart

Tekening van Herman Saftleven 1660 – *Het Utrechts Archief*

Ingekleurde prent van Jan van Vianen 1685 – *Het Utrechts Archief*

Oostkrant in Kenia

Henk Tennekes woont in de Gerard Doustraat en zet zich in voor kinderen in een Keniaanse Leprakolonie. In de volksmond heet het dorpje Tumbé, ‘uitschot’, want zo worden lepralijders daar genoemd én behandeld. De armoede is niet te beschrijven. Om geld in te zamelen heeft Henk een stichting opgericht: Keti Utulie, zit & relax in het Keniaans. Ter promotie van het goede doel heeft hij een wagon aan het treintje van Langerak mogen koppelen. Dat nieuws heeft via de Oostkrant (artikel) nu ook Kenia bereikt.

Leven in armoede
Aan lepra kleeft in Kenia nog altijd een groot stigma: wie er aan lijdt wordt ver weggestopt en uitgesloten van werk en scholing. Zelfs als je al lang genezen bent, of als kind van lepraouders zelf nooit de ziekte hebt gehad, rest een leven in grote armoede in de kolonie, zover reikt de ‘vloek’. Via zijn dochter, die als vrijwilliger voor Students For Children in de kolonie heeft gewerkt, kwam Henk in contact met Peter Ochiel, de bevlogen oprichter van de Action Ministry. Deze organisatie wil door onderwijs en zorg de kinderen uit de kolonie een toekomst geven.

Meditatiebankjes voor het goede doel
“Het lot van deze arme mensen, vooral de kinderen, raakte me diep. En hoe Peter daar verandering in probeert te brengen door o.a. scholen op te richten, vind ik geweldig. Ik wil hem helpen door zitkussens en meditatiebankjes te maken en te verkopen. Bij Stichting Tafelboom haal ik resthout op van gekapte Utrechtse bomen. In mijn schuurtje zaag en timmer ik er bankjes van. De opbrengst komt via Keti Utulie 100% ten goede aan schoolgeld, eten en onderdak voor kinderen in de leprakolonie.”

De meditatiebankjes zijn te koop via de website van Keti Utulie. Henk maakt en verkoopt voor hetzelfde goede doel ook zitkussens, yogamat-tassen, omslagdoeken, beeldjes en klankschalen. Ook donaties zijn welkom op de rekening van de stichting, zie onderstaande QR-code.

Peter Ochiel, de Keniaanse oprichter van Action Ministry, ontvangt de Oostkrant van december 2023. Daarin staat een artikel over het treintje van Langerak met een wagonnetje van Keti Utulie

Peter Ochiel op bezoek in Oost – *Foto: Arnoud Wolff*

Tikkie om een donatie te doen voor de stichting Keti Utulie

Tegels met spreuken

In Oost liggen – zover bekend – zeven stoeptegels met een spreuk. Je moet goed kijken, ze zijn rond 2014 gelegd en al behoorlijk versleten en verkleurd. De maker is Harry van Putten, kunstenaar en filosoof, in 2017 op 64-jarige leeftijd overleden. Niemand weet hoeveel hij er gelegd heeft. In de loop der tijd zijn er een aantal verdwenen na het opnieuw bestraten van een stoep. Maar het vergankelijke hoorde juist bij zijn filosofie.

Struinen door de stad
Annelies Douze en Riny Sprengers leerden Harry kennen toen ze in de jaren 80 samen een woongroep wilden starten in Nieuwegein. “Dat project ging niet door, maar sindsdien waren we bevriend. Wel ging hij gaande weg meer op zichzelf leven, noemde zich de ‘voorzitter van de individuelen’. Jarenlang struinde hij door de stad en nam scherven en stenen mee naar huis. Daar schreef hij dan spreuken op.”

Nachtwerk
“Tien jaar geleden begon hij stenen terug te geven aan de stad, zoals hij dat omschreef. Hij had mallen met spreuken gemaakt waarmee hij zelf stoeptegels bakte, altijd met een roestig veertje erin, niemand weet overigens waarom. Die tegels legde hij in het holst van de nacht in de buurt van vrienden en kennissen. Nooit voor de deur, maar iets verder, bijvoorbeeld bij een nabije brievenbus, fietsenstalling of straathoek waarvan hij wist dat je er vaak langskwam. Zo kregen wij zelf een tegel bij onze achterom.”

Leven als een kluizenaar
“Toch wilde hij anoniem blijven, hij signeerde de tegels niet. Dat ze zouden vergaan of vergeten was onderdeel van zijn filosofie. De laatste jaren leefde hij als een kluizenaar, toen werd het contact helaas minder. Na zijn overlijden hebben we zijn schervencollectie veilig kunnen stellen, inclusief de mallen. We doen sindsdien ons best om alle tegels in de stad in kaart te brengen.”

Sprekende Stenen
Pieter de Hoogh, een oud-buurman van Harry, heeft een overzicht gemaakt van de spreukentegels in de stad. De tegels komen ook uitgebreid aan bod in de documentaire Sprekende Stenen van Suzanne van Leendert. Zij ging op zoek naar de straatpoëzie in Utrecht, waarbij ze via persoonlijke verhalen de betekenis van woorden in de openbare ruimte stad wil achterhalen. De documentaire ging tijdens de landelijke poëzieweek in première in de Bibliotheek Neude en is daarna o.a. in twee delen op RTVU te bekijken.

*Van alle mensen om me heen, ben ik er zelf bijvoorbeeld één* – Frederik Hendrikstraat

Café Mint in De Wilg

Donderdag 18 januari opende Joeke Sondorp Café Mint in het sfeervolle pand van ontmoetingscentrum De Wilg aan de Mecklenburglaan. “Ik wil dat iedereen zich hier welkom voelt, de vaste bezoekers en vrijwilligers van de Wilg, en vooral ook bewoners uit de buurt. Mint heeft een gevarieerde menukaart met schappelijke prijzen. Het is een plek waar je graag langs komt om een krantje te lezen bij een kop koffie, of makkelijk met vrienden afspreekt. Dit prachtige, oude schoolgebouw is op zich al een bezoekje waard en de gastvrijheid van De Wilg is groot.”

Ruimte voor verrassing
“Ik woon al lang in de buurt en ben bekend met de plek en de vaste, veelal spontane bezoekers. Zij gaan ook meewerken in het café, zowel in de bediening als in de keuken. Gezellig en ongetwijfeld verrassend! De Wilg heeft veel ruimte, zoals een sfeervol en beschut terras waar ik gebruik van mag maken. En bij Mint zijn jonge kinderen ook welkom, want er is voldoende ruimte voor een leuke speelhoek.”

Tosti blijft op de kaart
“We sluiten aan op de openingstijden van De Wilg, maandag tot vrijdag van 09-18 uur. Je kunt hier terecht voor ontbijt en lunch, met later in de middag een borrelplank. Ter geruststelling van de vaste bezoekers van De Wilg: de tosti blijft op de kaart! En naast espresso en kappuccino schenken we ‘gewone’ filterkoffie. Wat ik zelf heel leuk vind: een vrijwilliger van De Wilg maakt voor ons de (verse) soep. Zo blijf ik zoeken naar lokale producten en gerechten met een gezicht. Mint wordt een café voor een breed publiek, zonder poeha, een plek waar je lekker jezelf kunt zijn.”

Adres: Mecklenburglaan 3-5

Oostkrant – Verhalen maken de buurt

Verhalen maken de buurt