Op de zijgevel van het studentenhuis Saenredamstraat 2 prijkt een nieuwe muurschildering. Het verbeeldt de Utrechtse Sint-Catherinakerk, een schilderij van Pieter Saenredam uit 1658. Het schilderscollectief De Strakke Hand heeft het verfijnde lijnenspel in twaalf dagen op de muur gezet, een meesterwerk op zich.

Grauwe gevel
Initiatiefnemer Maarten van Leeuwen woont op de hoek van de Jan van Scorelstraat en de Saenredamstraat, vlak achter de Utrechtse Schoolvereniging. Tevreden zit hij op het dak van zijn garage, bijna alsof hij ín de kathedraal zit. “Bijna twintig jaar keek ik vanuit mijn slaapkamer uit op een grauwe, grijze zijgevel. Toen ik die geweldige Buys Ballot muurschildering bij de spoorovergang van de Burgemeester Reigerstraat zag, wist ik: zo’n uitzicht wil ik ook!”

Schildersbuurt
“Een muurschildering vergt behalve een strakke schildershand, ook veel overleg”, legt Maarten uit. “Het wijkbureau Oost hielp me met vergunning en subsidie. Ook met de eigenaar van het studentenhuis heb ik de plannen goed doorgesproken, het is immers zijn zijgevel. En het Centraal Museum bood hulp bij het uitzoeken van een geschikt meesterwerk. Maar het meeste overleg was met buurtgenoten, die zich gaandeweg zeer betrokken toonden bij dit project. De discussies waren soms pittig, maar inmiddels kijken we allemaal met trots naar deze muurschildering. En dat biedt nieuwe perspectieven. De straten in onze Schildersbuurt zijn vernoemd naar Hollandse Meesters. Als vervolgproject hopen we meer van hun werken in de openbare ruimte te kunnen verbeelden.”

Een aardig weetje: Saenredam schilderde in de 17de eeuw graag kerkinterieurs, vooral het verfijnde lijnenspel was zijn handelsmerk. Maar het tekenen van de poppetjes liet hij over aan zijn leerlingen. Dat noemden ze ‘stoffering’, iets wat voor de meester zelf slechts bijzaak was.

Maker: De Strakke Hand @2020
Locatie: Saenredamstraat 2

Buurtgenoot Joost van Waert maakte een fotoboek over alle muurkunst in Utrecht. In Oudwijk ontdekte hij een beeld dat tegen een muur leunt, en dus ook kwalificeert als muurkunst. Het is een folly (gekkigheidje), met de titel ‘Hommage aan Rietveld’.

Leunstoel
“Deze verhoogde stoel uitgevoerd in rood gecoat staal staat op het Minervaplein achter het voormalige gymnasiumgebouw”, vertelt Joost. “De zijgevel van het Kasko-pand aan de Nicolaasweg fungeert als steunmuur. Het pand staat er al veel langer dan de stoel, de twee hebben verder niks met elkaar van doen, hoewel de rode kleur goed past bij de Rietveld-blauwe erker boven de deur. Ik vroeg me af: wie heeft de folly daar neergezet? En wanneer?”

Gered van de sloop
Navraag en speuren in het krantenarchief leerde Joost dat het beeld hier in 1995 is geplaatst. Daarvóór stond het op het plein bij het Hooghiemstragebouw (de oude meelfabriek) aan de Wittevrouwensingel. “Wegens nieuwbouw moest het daar weg. Jos Traa van de Stichting Sociale Woningbouw (nu Portaal) heeft het toen gered van de sloop en hier naartoe verhuisd. De maker blijkt wijlen Charles Westerhout te zijn van Van Overhagen Architecten (inmiddels opgegaan in OPL Architecten).”

Opvrolijken die stad!
Tot slot de vraag: waaróm dit beeld? “In 1993 had de gemeente meerdere architecten een opdracht gegeven: vrolijk 18 saaie plekken en pleinen in de stad op met gekke bouwsels, ook wel follies genoemd. Charles maakte toen deze ‘Hommage aan Rietveld’, een ontwerp dat verwijst naar de twee inmiddels iconische Steltmanstoelen die Rietveld in 1963 (hij was toen al 75) maakte voor de Haagse juwelier Steltman. Een laatste gekkigheidje van de meester zelf.”

Maker: Charles Westerhout @1993
Locatie: Minervaplein

De garage op de Zonstraat 46 herbergt al decennia lang een geheim. Alleen de opeenvolgende huurders weten er van: de muurschildering op de zijwand. Niet zomaar een plaatje, maar een gedetailleerd schilderij van hoge kwaliteit. Misschien een meesterwerk, dat mogen kenners beoordelen. Het is een mysterie, want het is geen Utrechts tafereel, wat je wel zou verwachten in dit roemruchte Utrechtse buurtje. Ronald de Bruin is geboren in het pand ernaast, toch is ook voor hem de oorsprong onbekend. “Ik dacht dat er ooit een vishandel in zat, maar ik ben de derde generatie hier, we kunnen het mijn opa en oma helaas niet meer vragen.” Bij vragen over architectuur en cultuur in onze stad is er een autoriteit: Arjan de Boer. Desgevraagd weet hij snel het beeld te duiden: “Het is de Rotterdamse visafslag aan de Leuvehaven die tijdens het bombardement in 1940 letterlijk werd platgelegd, zie de historische foto uit het Rotterdams archief.” De gelijkenis is inderdaad frappant. Zou een gevluchte Rotterdamse vishandelaar hier zijn neergestreken en uit nostalgie zijn ‘roots’ hebben laten schilderen? We zijn benieuwd of buurtgenoten zich herinneren wie hier zijn handeltje dreef voor, tijdens en vlak na de oorlog, of weten wie dit geschilderd heeft. Laat ons weten!

Update 27/11
Een oud-bewoner meldt dat onder de woning (van de familie van de Ingh) op nr 44 na de oorlog de vishal zat van dhr Poot. “Veel stokvis langs de kanten en zure bommen (augurken) in potten. En een schilderstuk van vissersboten en netten.”
Resteren de vragen: wie bracht deze schildering aan, wanneer en waarom?

Een nieuwe muurschildering op de hoek van de Oosterspoorbaan en de Abstederdijk, gemaakt door kunstenaar Munir de Vries op verzoek van MasterPeace. Eerder dit jaar kregen jongeren van het verderop gelegen Bonifatius College een grafitti-workshop met thema ‘Stad Zonder Muren’. Munir was daar gastdocent en verwerkte zijn ervaringen in dit kunstwerk.

Stap in het licht
“Tijdens de workshop heb ik uitgebreid kunnen werken en praten met de leerlingen”, vertelt Munir. “De Utrecht Pride hield hun erg bezig, ze vinden het belangrijk dat iedereen zichzelf durft te laten zien. Daar ontstond het idee voor deze muurschildering: een persoon (m/v) die voorzichtig het licht in stapt, de buitenwereld in. Met de titel: Uitkomst.”

Knipoog naar de overkant
De plek is een bijzondere, de zijgevel ligt ietwat verscholen achter het groen van Park Oosterspoorbaan. “Ik woon in de Binnenstad, maar kom hier vaak, hardlopend, of met de kano via de Minstroom. Daarom stelde ik zélf deze muur voor. De ruimte om de schildering heen zal begroeid raken, de pandeigenaar gaat daarvoor een geveltuin aanplanten. Daarmee gaat het beeld nog meer op in deze prachtige groene omgeving. De kleuren passen nu natuurlijk perfect bij het herfstseizoen. En een detail voor wie het wil zien: aan de overkant zit op de woning van Alice Kan een muurschildering met de titel Uitzicht. Daar kijkt iemand nieuwsgierig door het sleutelgat. Uitkomst en Uitzicht, zullen hun blikken elkaar kruisen?”

Maker: Munir de Vries @2022
Locatie: Abstederdijk 157

Utrecht mocht kiezen welke metershoge muurschildering op de blinde (gele) gevel van het Diakonessenhuis zou komen: het klassieke schilderij ‘Herderin met duiven’ van Gerard van Honthorst, of het moderne ‘Meisje met ranonkels’ van Theo van Doesburg, beide Utrechtse meesters. Het publiek (3500 stemmen) koos met ruime meerderheid (60-40) voor de ‘klassieker’.

Met Strakke Hand
De schildering is een cadeau van het ziekenhuis aan de stad in het kader van 900 jaar stadsrechten. De twee werken waren geselecteerd in overleg met het Centraal Museum. Het zijn twee publieksfavorieten. Het project is uitgevoerd door het schilderscollectief De Strakke Hand dat al meer gevels in Oost heeft verfraaid, zoals aan de Saenredamstraat (Catherinakerk), de Oosterkade (Dronkemansloop van Prof Ornstein) en de Burgemeester Reigerstraat (Dopplereffect van Buys Ballot). Begin november zal burgemeester Dijksma het kunstwerk onthullen.

Censuur op de muur
Een oplettende buurtgenoot merkte op dat er vergeleken met het origineel een pikant detail is weggelaten: de tepel van de rondborstige herderin is op de muur door haar kleding bedekt. Wat vier eeuwen geleden wél kon, blijkt nu een taboe? Volgens het DIAK kunnen bij een muurschildering ‘niet alle details overgenomen worden’. Maar waarom juist dit detail is weggewerkt, blijft onduidelijk. Om de passerende scholieren van het nabij gelegen Bonifatius College te ‘beschermen’? Het Centraal Museum merkt op dat bij eerdere restauraties de tepel is weggeschilderd en pas bij de laatste restauratie weer in ere is hersteld. Het blijft een punt van aandacht door de eeuwen heen.

Over de Herderin met duiven
De lachende herderin toont ons een nest met twee jonge duiven. In de 17de eeuw was de duif het vaste attribuut van de godin Venus, de godin van de liefde. Het ‘portret’ van een herderin was enorm populair als onderwerp onder de Utrechtse schilders.
Gerard van Honthorst was in de 17de eeuw een van de meest begaafde Utrechtse caravaggisten en een van de weinige schilders met internationale faam. Hij had een succesvol atelier aan het Domplein in Utrecht, waar hij onder andere Rubens ontving. Hij ligt begraven in de Catharijnekerk in Utrecht.

Maker: De Strakke Hand @2022
Locatie: Bosboomstraat 4

In de Schildersbuurt zijn een aantal grijze Stedin schakelkasten omgetoverd tot kleurrijke kunstwerken vol poppetjes en symbolen. Je wordt er vrolijk van als je er langs fietst. Het zijn werken van Jamie Nee, de artiestennaam van buurtgenoot Jamie Stulen, ontwerper en maker van animaties en illustraties. Hij noemt zich activistisch kunstenaar. “Ik zet mijn kunst in om je even aan het denken te zetten.”

Red Amelisweerd
Zo toont hij met het schilderwerk bij buurtsuper Olijfje zijn bezorgdheid over het Amelisweerd: ‘Amelisweerd is meer waard dan een weg met iets meer vaart‘. Een boodschap die breed gedeeld wordt in Oost waar veel bewoners zich hard maken om de bomen te beschermen. Achter veel ramen in de wijk hangen posters met de oproep om Amelisweerd niet te asfalteren.

Engelstalige teksten
Op andere kastjes staan Engelstalige teksten, zoals op de schakelkasten voor de dierenarts aan de Vossegatselaan: ‘If climate were a work of art, it would already have been protected’. “Deze schildering heb ik gemaakt samen met Nanna de Jong, met wie ik al jaren samenwerk. De meest gestelde vraag tijdens het schilderen bij deze kasjes was: hebben jullie wel toestemming? Maar daarna werden bewoners enthousiast. Een klein kind stond er met grote ogen bij te kijken en vroeg plots: Gaat het over het klimaat? Daar hebben we het op school ook over!”

Aandacht voor klimaat
“Kijk, zo’n reactie vinden we tof, dat kinderen zo open staan voor nieuwe dingen. We vinden dat mensen los zijn geraakt van de natuur. Klimaat en sociale ongelijkheid, daar vragen we als kunstenaar-activisten graag aandacht voor in ons grafische werk. Beter dan blijven hangen in cynisme, zoals die ouwe baas die langsliep en riep: heeft allemaal geen zin jochie, morgen kliederen ze eroverheen. Wij zeggen: integendeel!”

Genoeg ideeën
Op de beschilderde schakelkast tegenover Café Primus staat ‘I Never ever said this is street art’, een knipoog naar Gerrit Rietveld die op complimenten voor zijn beroemde rood & blauw stoel, reageerde met: ik heb nooit gezegd dat dit een stoel is! “Wij spelen in onze kunst ook met vorm en functie. En niet alleen op schakelkasten. Ook bankjes, prullenbakken, hekken of buitenmuren komen in aanmerking, we hebben ideeën genoeg!”

Maker: Jamie Nee @2021
Locatie: Jan van Scorelstraat 81

Waarom staat er Villa Kakelbont op de gevel van Frans Halsstraat nr 20? Sinds ik in Oost woon is de naam me een mysterie, want het statige pand is smetteloos wit. Het echtpaar Groeneveld woont er nu ruim 45 jaar. “Toen we het huis kochten was het lange tijd praktijkwoning geweest van de kinderarts Sjamsoedin. Op de gevel stond in sierlijke letters Belingka, zijn geboorteplaats.” De huidige bewoners vertellen enthousiast over de rijke historie van het pand. Zo was het in de jaren 20 een fröbelschool (kleuterschool) met de naam Kindervreugd. Later woonde hier Lau Mazirel, die in 1929 naar Amsterdam verhuisde en in de oorlog uitgroeide tot verzetsstrijder.
Maar waarom die naam Villa Kakelbont? “Toen het pleisterwerk begon los te laten moesten we Belinka over laten schilderen. We hebben vier kinderen, maar opnieuw Kindervreugd vonden we overdreven. De schilder wilde graag eens een wit huis Villa Kakelbont noemen. En daar zijn we in mee gegaan.” Met zo’n geschiedenis, een ontnuchterende uitleg.

Het oude hekwerk rondom het monumentale Antoniushofpand is geheel gerenoveerd. Een heidense klus o.a. vanwege de honderden krullen, punten en andere siervormen … Maar mede dankzij volhardendheid van de bewoners en de goede samenwerking met gemeente en aannemer staat het hek weer te glimmen in de zon.

Slecht onderhouden
Bewoner Mart Heijnens was als voorzitter van het woonbestuur van dit bo-ex wooncomplex aan de Prins Hendriklaan nauw betrokken bij de renovatie: “Het hekwerk is rond 1920 gebouwd toen het Antonius nog een katholiek gasthuis (ziekenhuis) was, gesticht in 1910. Het hekwerk was na honderd jaar nog in originele staat, maar verroest en slecht onderhouden. De gemetselde pijlers tussen het gietijzeren hekwerk bijvoorbeeld scheurden vanwege de roestende verbindingen.”

Vragen aan de wethouder
Mart vertelt dat hij jaren bezig is geweest om de gemeente te overtuigen om dit erfgoed op te knappen. “Lange tijd bleef onduidelijk wie verantwoordelijk was: de gemeente of bo-ex. Gelukkig maakte toenmalig SP-raadslid Tim Schipper zich sterk door vragen aan de wethouder te stellen. Toen de gemeente eenmaal overstag ging, is wel doorgepakt en zijn kosten nog moeite gespaard, eerlijk is eerlijk. Alles is gezandstraald, pijlers zijn opnieuw opgemetseld en alle verbindingen zijn vervangen en gemaakt van roestvrijstaal in kunsthars. Het herstel van dit monumentale hek kostte een lieve duit, maar kan nu weer eeuwig mee. Het enige gevaar komt nu nog van de woekerende Japanse Duizendknoop en geparkeerde fietsen.”

Historie Antonius Gasthuis
Het oude St Antonius ziekenhuis is in 1910 gesticht als katholiek gasthuis met 150 bedden. Op de archieffoto uit 1930 is goed te zien hoe de hoofdingang aan de weg lag. De ziekenauto reed zo het terrein op. In 1983 verhuisde het Antoniusziekenhuis naar Nieuwegein. Het pand werd deels gesloopt voor nieuwbouw en in het oude hoofdgebouw – nu een gemeentelijk monument – kwamen zo’n 150 appartementen, het Antoniushof, beheerd door bo-ex.
Meer informatie: www.antoniushof-utrecht.nl/

Een nieuwe muurschildering in Oost! Vanaf de zijgevel van Maliesingel 54 kijkt Johanna Westerdijk (1883-1961) met vastberaden blik naar de singel. In 1917 benoemde de universiteit van Utrecht haar tot de eerste vrouwelijke hoogleraar van ons land. Ze onderzocht plantenziekten en schimmels, en geldt als grondlegger van de grootste biobank van levende schimmels ter wereld, die wordt beheerd door het Westerdijk Institute op het Utrecht Sciencepark.

Met Strakke Hand
Jacqueline Castelijns en Marieke Bemelman zetten zich met hun initiatief SPORE in om historisch belangrijke vrouwen zoals Westerdijk bekend te maken bij een breder publiek. “In Oost staan de wetenschappers Prof Ornstein (Oosterkade) en Buys Ballot (Burg Reigerstraat) al op een muur, hoogste tijd dat botanicus Westerdijk ook een mooi plekje kreeg. Na een lange zoektocht naar een geschikte muur kwamen we per toeval uit bij Nathalie en Wouter die hier op straat met hun buren zaten te BBQ-en. Het klikte meteen, en met dank aan Manon van het Westerdijk Institute en het schilderscollectief De Strakke Hand hebben we dit eerbetoon kunnen realiseren.”

Schoone geesten
Johanna was behalve een uitmuntend wetenschapper ook een goede organisator, geroemd om haar vermogen talentvolle studenten aan te trekken en tot een team te smeden. Boven de deur van haar laboratorium stond haar motto: Werken en feesten vormt schoone geesten. Voor wie meer wil weten over deze bijzondere wetenschapper heeft SPORE een speciale website gemaakt: www.johannawesterdijk.com Of lees het artikel van journalist Jeroen kreule.

Maker: De Strakke Hand @2022
Locatie: Maliesingel 54

Foto: De bewoners Nathalie en Wouter, de initiatiefnemers Jacqueline en Marieke van SPORE en Manon van het Westerdijk Institute – Arnoud Wolff

Begin 2022 maakt kunstenaar en buurtgenoot Frans Hofmeester een spontane schildering op de rechterdeur een Stedin transformatorhuisje in de Wulpstraat: de dame met het hondje. “Het was werken onder hoogspanning, maar de moeite waard! Ik krijg veel positieve reacties van voorbijgangers. Er zat namelijk veel geklieder op de muren en deuren van dit huisje, door de schildering knapt het er echt van op. De linkerdeur van het huisje had ik in september vorig jaar al geschilderd en dat werd sindsdien gerespecteerd door het graffiti gilde. Dat hoopte ik ook voor de rechterdeur. Een buurvrouw had hier eerder al het groenperkje gefatsoeneerd, zo met die schilderingen erbij hadden we dit hoekje toch mooi opgefleurd. Maar dat was gerekend buiten de plots overijverige Stedin.”

Replica als protest
Want inderdaad, niet veel later wordt zijn kunstwerk overgeschilderd door overijverige werklui van het energiebedrijf. Jarenlang lieten ze het huisje verloederen, plots staan ze met kwast en verf voor de deur. Misverstand of niet, Frans baalt als een stekker, en de buurt met hem. Maar Frans verzint een list en brengt zijn oorspronkelijke compositie weer tot leven door een 3D replica van bordkarton in het aanpalende perkje te zetten. Een stereo-effect voor wie langs fietst. “Het perkje is niet van Stedin, dus hopelijk staat de dame nu veilig.” Niet dus, want een paar dagen later al was de dame verdwenen. Frans vond haar een paar straten verderop. “Puur vandalisme.” Om verder escapades met de dame te voorkomen heeft hij de replica in zijn eigen voortuin gezet. “Dan kan ik dag en nacht een oogje in het zeil houden.”

Maker: Frans Hofmeester @2022
Locatie: Wulpstraat/Alkhof