Begin 2022 maakt kunstenaar en buurtgenoot Frans Hofmeester een spontane schildering op de rechterdeur een Stedin transformatorhuisje in de Wulpstraat: de dame met het hondje. “Het was werken onder hoogspanning, maar de moeite waard! Ik krijg veel positieve reacties van voorbijgangers. Er zat namelijk veel geklieder op de muren en deuren van dit huisje, door de schildering knapt het er echt van op. De linkerdeur van het huisje had ik in september vorig jaar al geschilderd en dat werd sindsdien gerespecteerd door het graffiti gilde. Dat hoopte ik ook voor de rechterdeur. Een buurvrouw had hier eerder al het groenperkje gefatsoeneerd, zo met die schilderingen erbij hadden we dit hoekje toch mooi opgefleurd. Maar dat was gerekend buiten de plots overijverige Stedin.”

Replica als protest
Want inderdaad, niet veel later wordt zijn kunstwerk overgeschilderd door overijverige werklui van het energiebedrijf. Jarenlang lieten ze het huisje verloederen, plots staan ze met kwast en verf voor de deur. Misverstand of niet, Frans baalt als een stekker, en de buurt met hem. Maar Frans verzint een list en brengt zijn oorspronkelijke compositie weer tot leven door een 3D replica van bordkarton in het aanpalende perkje te zetten. Een stereo-effect voor wie langs fietst. “Het perkje is niet van Stedin, dus hopelijk staat de dame nu veilig.” Niet dus, want een paar dagen later al was de dame verdwenen. Frans vond haar een paar straten verderop. “Puur vandalisme.” Om verder escapades met de dame te voorkomen heeft hij de replica in zijn eigen voortuin gezet. “Dan kan ik dag en nacht een oogje in het zeil houden.”

Maker: Frans Hofmeester @2022
Locatie: Wulpstraat/Alkhof

De Tour de France vertrok in 2015 vanuit Utrecht. Deze Grand Départ was een feest voor de stad. Om de Tourstart extra luister bij te zetten hadden studenten van de Utrechtse vakschool Nimeto met hulp van ontwerpers drie muurschilderingen gemaakt langs het parcours: Bon Voyage, Rietvelo en Peloton. Het project heette ‘Painting the Town’.

Bon Voyage
Deze muurschildering in de Mulderstraat is het werk van studio Job, Joris & Marieke. Het is een fragment uit hun veel bekeken animatiefilm Bon Voyage die zij speciaal voor de Tourstart maakten.
Locatie: Mulderstraat 2

Rietvelo
Deze muurschildering is van Menno Anker, zelf een gepassioneerd wielrenner. Het kunstwerk is een ode aan de Utrechtse architect en meubelmaker Gerrit Rietveld. Een kleurrijke wielrenner koerst vanaf het Joke Smitplein richting binnenstad. De typografie is een uitwerking van Rietveld’s logo voor Mado, de voormalig winkel voor kantoorbenodigdheden aan de Oude Gracht. Ook de vormtaal en met name het gebruik van primaire kleuren van de Utrechtse kunstenaar Bart van der Leck, korte tijd lid van De Stijl, was een bron van inspiratie voor deze schildering.
Locatie: Joke Smitplein

Peloton
Deze muurschildering is ontworpen door Lotte van Laatum en zit op de zijgevel van de voormalige Geerteschool (Alkhof/Wulpstraat) waarin zijzelf een atelier heeft. De Wulpstraat is een van de typische Utrechtse binnendoor-fietsstraatjes. Het thema Utrecht Fietsstad gaf ze vorm door 17 buurtgenoten op hun eigen fiets (en rollator) af te beelden in een levensgroot behang. De achtergrond met het bandenspoor is afgeleid van een behangboek uit 1930 dat onderdeel is van de collectie van het schildersmuseum van Nimeto.
Locatie: Alkhof 58

Vier treintjes van beton in de Oosterstraat. Ze lijken ontsnapt uit het Spoorwegmuseum, maar daar zijn ze te zwaar voor: het zijn geschilderde betonnen varkensruggen (350 kg). Ze liggen in de bocht als sta-in-de-weg voor autoverkeer. Buurtbewoonster Niki Hendriks (43) vond die betonblokken een beetje saai. In het Daalsepark zag ze varkensruggen beschilderd als schapen, zoiets leek haar leuker. “En zo vlak achter het museum leek met iets geïnspireerd op de spoorwegen heel passend.”

Historische locomotieven
Student decoratie- en restauratieschilderen aan de Nimeto Janneke Hofman (20), tevens parttimer bij de technische dienst van het museum, tekende voor het ontwerp. Uiteindelijk werden het vier historische diesellocomotieven: de Diesel 3, de Buffel, de Hondekop en de Blauwe Engel, ze staan allemaal in de collectie van het museum.

Maker: Janneke Hofman @2019
Locatie: Oosterstraat

Het winterse tafereel met molen en kippenbrug op de zijgevel aan de Kozakkenweg is van de hand van muurschilder Jos Peeters, gemaakt in 2008 in opdracht van de gemeente. Het verbeeldt de gesloopte, maar jarenlang beeldbepalende zaagmolen die op het erf van de hofstede Kranenburg stond, zo’n 200 meter verderop.

Hoge windvanger
De zaagmolen werd gebouwd in 1779 door Barend Pleyster. Het was een type stellingmolen met een onderbouw zodat ie hoog genoeg was om in de bebouwde stad voldoende wind te vangen. Via de hoge stelling (galerij) kon de molenaar de wieken bedienen. Boomstammen voor de zagerij werden in vlotten over de Kromme Rijn aangevoerd. Via een speciaal daarvoor gegraven afslag bereikte het hout de molen. Om het jaagpad langs de Kromme Rijn doorgaand te houden moest Pleyster ook een kippenbrug (voetgangersbrug met trapreden als in een kippenren) bouwen over zijn nieuwe watergang.

Restauratie niet gelukt
De zagerij kwam in de problemen toen rond 1820 transporten van houtvlotten belast werden om het achterstallige onderhoud van de jaagpaden te financieren. In 1907 werd de molen definitief stopgezet. Kort tijd fungeerde het als opslagloods voor boten en kano’s. In de jaren 30, aangespoord door het Rijk, maakte de gemeente een restaurantieplan om een van de laatste windmolens in Utrecht te behouden. Helaas werd al het hout van de molen in de oorlog opgestookt en besloot de gemeente de bouwval in 1954 te slopen. De naam Kranenburgerweg en deze muurschildering herinneren nog aan de molen die duizenden boomstammen tot planken verzaagde, lang voordat de Lodewijk Napoleonbuurt werd gebouwd.

Maker: Jos Peeters @2008
Locatie: Kozakkenweg – Koningsweg.

De smoezelige onderdoorgang vanaf de Bloemstraat naar de Albrachthof is opgefleurd. Aan beide gevels heeft de Utrechtse Verfdokter (Robert-Jan Brink) een groot bos geschilderd. Tot grote tevredenheid van Sieni en Ko. Zij wonen aan de Albrachthof en hun voordeur zit in de onderdoorgang. Ze stappen zo het bos in en uit. “Bewoners hebben de woningcorporatie BO-Ex gevraagd om de onderdoorgang wat vrolijker te maken. Dan laten mensen hier misschien ook minder troep achter. En het voelt veiliger. Daarom vroegen we ook om een licht, open bos, zodat bewoners hier ’s avonds niet alsnog het gevoel hebben door een donkere steeg te lopen. Het is prachtig geworden.”

Stal in het bos
Sieni en Ko hadden aan hun gevel in de onderdoorgang een zelfgemaakte stal staan. In de winter zitten er schaapjes en engelen, met Halloween liggen er vrolijk kijkende pompoenen. Komt de stal terug? “Ja, we gaan kijken of het past. We halen de achterkant eruit, dan kijk je er dwars doorheen. Alsof de stal in het bos staat. Pasen komt er aan, dus we willen de Paashaas natuurlijk weer een mooie plek geven. De Verfdokter vond het prima, hij wil zelfs helpen om de stal goed aan te laten sluiten op de schildering. Dan wordt het écht 3D!”

Maker: De Verfdokter @2022
Locatie: Albrachthof

Is het een schommel of een ander speeltoestel? Qua kleur en vorm kan het allebei. Grote kans dat je al vaak langs dit beeld bent gekomen, zonder het écht te zien. Als ik erover vertel, kijken vrienden mij verbaasd aan: Staat daar een kunstwerk? Eigenlijk gek, want het beeld van kunstenaar Helma van Rens aan de Weg tot de Wetenschap ter hoogte van de Wim Sonneveldlaan is niet te missen.

‘Eerste Stap’ heet het. De rode metalen constructie lijkt op gigantische benen. Of is het een metafoor, en duidt de titel op de eerste stap die studenten zetten om uit huis te gaan? In het jaar dat het kunstwerk werd geplaatst, 1988, zijn ook de eerste studentenwoningen op de Uithof opgeleverd. Of verwijst de naam naar de naastgelegen speelweide? Ook daar worden eerste stapjes gezet.

Ga je richting de Uithof? Sta even stil bij dit beeld, want door de constructie heen zie je de omgeving als door een lens. Deze blik kan een (nieuwe) eerste stap zijn.

Locatie: Weg tot de Wetenschap (Rijnsweerd)

De zijgevel van het hoekpand aan de Abstederdijk heeft een nieuw Uitzicht: een muurschildering van de hand van het Amsterdamse Ikwilgraffiti van de broers Wessel en Stein Koning. Bewoonster en opdrachtgever Alice Kan (net 80 geworden) woont hier al bijna 50 jaar en wil graag iets nalaten aan toekomstige generaties. Via het sleutelgat kan ze tot in lengte der dagen even stiekem gluren hoe het met haar buurtje(s) gaat.

Verbinding
Eerder, toen de Parallelweg nog langs haar huis liep en je via het kippenbruggetje over de Minstroom naar de singel kon lopen, had ze al een kleine muurschildering in de vorm van eens scheikundige verbinding van vitamine C laten aanbrengen door een chemiestudent. “Omdat mijn man chemicus is leek me dat wel toepasselijk.”

Maker: Ikwilgraffiti @2022
Locatie: Abstederdijk / Oosterspoorbaan

‘en hoe verder hij ging, des te langer was zijn terugweg’, zo staat te lezen bij de ingang van het Centraal Station (jaarbeurszijde). Frequente treinreizigers kunnen deze bekende regel van de Utrechtse schrijver C.C.S. Crone (1914-1951) wel dromen. Het is een citaat uit zijn boek ‘Het Feestelijk Leven’ uit 1939. De Utrechter Crone kwam weliswaar ter wereld in de binnenstad (voor zijn geboortehuis aan het Oudkerkhof ligt een steen met ‘Utrecht, stad van zachte idioten, ik werd er zelf geboren’), maar hij groeide op in Oudwijk en schreef daar zijn belangrijkste werken.

Bonifant
Als leerling van het gymnasium van het Bonifatius College (destijds als lyceum nog gevestigd aan de Kromme Nieuwegracht) schreef hij geregeld in de schoolkrant. Hij verliet de school zonder diploma om zich te wijden aan het schrijverschap. In 1936 publiceerde hij de novelle ‘Gymnasium & Liefde’ over het leven op en rond de school. Biograaf Marijke van Doorn schreef in het decembernummer van de Oud-Utrecht (2014) een artikel over de Bonifant C.C.S. Crone.

Straatbeeld
Crone was een fervent wandelaar. Hij slenterde dagelijks door de stad, observeerde het dagelijkse leven en schreef daarover. De Nescio van Utrecht. In zijn novelle ‘Muziek over water’ uit 1940 komen veel namen voor van straten, stegen, parken en plantsoenen in Oost. Utrecht was vóór de oorlog een andere stad dan nu, maar het straatbeeld dat hij beschrijft kun je als bewoner van Oost met enige fantasie voor de geest halen. Ze liepen naar het Wilhelminapark. Daar sproeide de fontein. De zon gaf aan de druppeltjes de kleuren van de regenboog. (Citaat uit Muziek over het water, 1940).

Eeuwig leven
Zijn oeuvre bleef beperkt, want hij overleed vrij plots aan kinderverlamming, slechts 36 jaar oud. Gelukkig blijft zijn werk, zoals hij dat zelf kort voor zijn dood al voorzag, levend in meerdere citaten en dichtregels op de gevels van de stad. Ook een attentiesteen op de stoep voor de Van der Duijnstraat 2 (achter de Burgemeester Reigerstraat in Oudwijk), waar de schrijver tussen 1929 en 1943 met zijn ouders en tien broers en zussen woonde, is een blijvende herinnering.

Met dank aan Crone-kenner (en buurtgenoot) Marijke van Dorst. Zij selecteerde niet eerder gepubliceerde teksten van Crone uit met name de oude Boni schoolkranten die als boekje met de titel ‘Alweer regen’ verkrijgbaar is bij Statenhofpers in Den Haag.

Els van Stalborch (1944) schreef een gedicht om Utrecht als studentenstad in het zonnetje te zetten. Behalve dat het gedicht gaat over de studententijd – zelf studeerde ze kunstgeschiedenis – is het ook nog eens geplaatst op de muur van Koningslaan 2, haar oude studentenhuis, dat nog altijd dezelfde functie heeft. Dirk Gentenaar zette de woorden op de gevel.

Locatie: Koningslaan 2

Hier liggen mijn voetstappen te drogen
in de zon, hechten herinneringen
nog aan muren van het huis, dat eens
mijn thuis was toen ik nieuw begon.

Nog kaatst de echo op de gevel van
zoveel pas ontdekte vrijheid en zoveel
vriendschap op weg naar morgen
en de overvolle, oeverloze tijd.

Nog fluisteren de bomen in het park
over het broze van de lente en het
ongeduld van later en het klateren
van stemmen vroeger en vandaag.

– Els van Stalborch

Locatie: Koningslaan 2

Het lelijke electriciteitshuisje op het Van Alphenplein was de bewoners al langer een doorn in het oog. Het plein is het hart van dit hechte buurtje. Kinderen spelen er graag en de bewonersvereniging S.P.O.N. (Straatplezier Oudwijk Noord) organiseert er activiteiten en buurtfeesten. Het plein is vernoemd naar de voorname jurist Hiëronymus van Alphen (1746 – 1803), die lang geleden hier een chique buitenverblijf had. Hij was ook bekend als schrijver van kinderversjes zoals zijn beroemde De Pruimeboom: ‘Jantje zag eens pruimen hangen, o! als eijeren zo groot …’

Rode Beuk
De Verfdokter (Robert-Jan Brink) vergroende het huisje in 2019 met een prominente plek voor de Rode Beuk (soortnaam Bruine Beuk), de majestueuze boom die op de rotonde tussen Emmalaan en Wilhelminapark stond. Totdat ie – doodziek – na 177 jaar gekapt werd.

Maker: Verfdokter @2019
Locatie: Van Alphenplein (Oudwijk Noord)