Op de hoek Gansstraat – Aalscholverhof (Watervogelbuurt) staat een fraaie KBTR muurschildering. Het is niet de eerste politiek uiting op deze plek. Al in 1982 tekende Rob Jansen er een protest tegen de kap van 465 bomen in Amelisweerd (vanwege de verbreding van de A27), waar in 2007 – 25 jaar later – de herdenking ‘Drop Hearts, Not Bombs’ overheen werd geschilderd door artist HCD. In 2014 volgde de gans. Overigens is uit respect voor deze ‘wall of shame’ het straatnaambordje ‘Aalscholverhof’ verhuist van de muur naar de lantaarnpaal.
Op de zijgevel van de Zonstraat 21 is op initiatief van de bewonersgroep Oosterbuurt een tableau ingemetseld. Daarop staat een historische foto van dezelfde straat omstreeks 1900. Eigenaar Mitros heeft de zijgevel gerestaureerd door het stucwerk te vernieuwen, te impregneren en tenslotte te schilderen. Het aanbrengen van het tableau was financieel mogelijk vanuit het gemeentelijke Initiatievenfonds.
Strijd om de Oosterbuurt Deze samenwerking tussen bewoners, gemeente en Mitros is geen vanzelfsprekendheid. De Oosterbuurt kent een lange geschiedenis van strijd om het bestaan. Begin jaren tachtig wilde de gemeente nagenoeg de hele buurt slopen. Door fel verzet van de bewoners is de buurt de sloopkogel bespaard gebleven en werden de woningen juist opgeknapt. Nadat de gemeente Utrecht haar bezit eind jaren tachtig overdroeg aan Mitros, is de helft van de ongeveer honderd woningen in de loop der jaren op de (vrije) markt gebracht.
Mediaoffensief Sinds 2019 vraagt de bewonersgroep Oosterbuurt aandacht voor het behoud van de resterende sociale huurwoningen. En met succes. Via een handtekeningenactie en een mediaoffensief besloot Mitros ‘tot nader order’ geen huurwoningen in de Oosterbuurt meer te verkopen. Sindsdien zijn vijf huurwoningen na het vertrek van huurders inderdaad niet verkocht, maar opnieuw verhuurd als sociale huurwoning. Tot tevredenheid van de bewonersgroep.
Er staat een paard in het plantsoen naast de parkeerplaats van begraafplaats Sint Barbara langs de Prinsesselaan. Alsof het er per ongeluk is neergezet, geparkeerd in de berm. Het heet simpelweg Paard, een sculptuur van een boeren, koudbloedig trekpaard. Het bronzen kunstwerk van Theresia van der Pant (1924-2013) is aan de stad geschonken door de Koninklijke Nederlandse Maatschappij Diergeneeskunde ter gelegenheid van haar 100-jarig bestaan.
Nuchter werkpaard Wethouder Van der Vlist, die het beeld op 16 oktober onthulde, merkte destijds in zijn toespraak op dat ‘het koudbloedig paard de banden tussen de jubilerende maatschappij en de burgerij warm onderstreept.’ Hij prees de kunstenares om de ‘voortreffelijke wijze waarop zij gestalte heeft gegeven aan het nuchtere, reële werkpaard, dat de mens nog altijd dient daar waar de verzakelijking niet tot machinatie heeft geleid.’ Waarvan acte. (bron: Utrechts Nieuwsblad 18/10/1965)
Wethouder van der Vlist onthulde het beeld op 16 oktober 1965 – Het Utrechts Archief
“Wat betekenen die cirkels nu eigenlijk? Ik kijk al 10 jaar tegen dat werk aan, maar wat het voorstelt … géén idee!”, zegt de dame van het koffietentje Noen, terwijl ze me half vragend aankijkt. Ik weet direct welk kunstwerk ze bedoelt, maar eigenlijk heb ik er ook nooit bij stilgestaan. Het is er altijd, gewoon, als je erlangs fietst of loopt, op hoek van de Prins Hendriklaan en Louis Bouwmeesterlaan in Rijnsweerd. Het heet ‘Ruimte uit de cirkel’ en is in 1985 gemaakt door Yvonne Kracht. Andere werken van haar zijn bijvoorbeeld: “Uit den driehoek” of “Uit het vierkant”. De kunstenaar heeft duidelijk een fascinatie met geometrie.
Cirkelredenering Als ik er dan toch even ga kijken, raak ik gebiologeerd. Het zijn eigenlijk geen cirkels, het beeld ontsnapt door een cirkelbeweging aan de definitie van een vaste, gesloten cirkel. Zweverig? Jazeker, maar toch ook weer niet. Als je de tijd neemt om stil te staan, ga je jezelf afvragen waarom we ons hier in het voorbijgaan altijd gesloten ronde cirkels voorstellen. Tenminste, dat vraag ík mij af, want misschien ben ik inmiddels te verstrikt geraakt in de cirkelredenering van het kunstwerk.
Zestig uitvergrote foto’s hangen aan gevels door heel Sterrenwijk, een kunstproject van Maurice van Es en Luka Karssenberg. Het duo kreeg de opdracht na een wedstrijd in 2019 uitgeschreven door welzijnsorganisatie DOCK en gemeente Utrecht waarin meerdere kunstenaars op zoek gingen naar het échte Sterrenwijk. ‘De Wijk als Fotoalbum’ was het winnende idee van Maurice en Luka: foto’s uit albums van bewoners die als geheel het verhaal van Sterrenwijk vertellen, toen en nu. Een tijdscapsule als herinnering voor latere generaties.
Weinig draagvlak Nu de foto’s hangen is er teleurstelling bij een groep bewoners, zoals geeft het bewonerscomité Hart voor het Wijk bij navraag aan: “Het kunstproject was bedoeld om de geschiedenis en het saamhorige leven in Sterrenwijk, een buurt zonder kunstwerken, te verbeelden met een nieuw kunstwerk. Maar er is weinig tot geen contact geweest met ons comité. Kunstenaars zijn wel de wijk in geweest – niet heel makkelijk in coronatijd – maar ze hebben uiteindelijk maar weinig bewoners gesproken. De zestig foto’s die nu hangen komen bewoners willekeurig over en zijn weinig representatief voor het Sterrenwijk zoals zij zich dat herinneren en beleven. Het project heeft weinig draagvlak en verdeelt de buurt. Graag zien we bij de foto’s jaartallen, locatie en namen.”
Petitie Binnenkort wordt het tweede winnende project, van Monique Broekman, een muurschildering op de zijgevel van buurthuis Sterrenzicht gerealiseerd, volgens het buurtconité het visitekaartje van de buurt. Het ontwerp is echter niet goed gevallen. Via een petitie (40 digitale en ruim 100 papieren handtekeningen) geven de bewoners aan dat ze iets willen waar héél Sterrenwijk trots op kan zijn. Het bewonerscomité benadrukt dat niemand tegen kunst is, maar dat bewoners trots zijn op hun buurtje en graag willen dat een kunstenaar dát verbeeld. Inmiddels is de gemeente over de muurschildering in overleg getreden, met hopelijk straks een kunstwerk dat door Sterrenwijk omarmd wordt.
Podcast over Sterrenwijk Bij het fotoalbumproject zijn podcasts gemaakt met enkele van de bewoners die hun foto’s ingeleverd hebben voor het project. Zoals Frans Druppers die in geuren en kleuren vertelt over het leven in ’t Wijk. Aanrader!
Foto: foto van de oude en nieuwe snackbar/salon aan de Notebomenlaan – Arnoud Wolff
Op de zijmuur van de voormalige katholieke Sint-Catharina Meisjesschool staat een gedicht: Abstederdijk. Eeuwenlang een straat vol bedrijvigheid (meer dan 60 winkels en werkplaatsen!) en dagelijks veel volk op de been. Met dank aan mijnheer pastoor die aanspoorde tot kinderrijke gezinnen. De laatste jaren is de ‘dijk’ meer een gezellige woonstraat, de bedrijvigheid is verdwenen. Het gedicht is een ode aan de saamhorigheid en een geliefde bewoner in het bijzonder: Mirjam van Bommel, 53 jaar, huisarts, in 2015 plots overleden, een echte verbinder in de buurt. Een groep buurtgenoten vatte het plan op om haar op deze wijze voor eeuwig te herdenken. Stadsdichter Ingmar Heytze tekende voor de woorden, schilder Jos Peeters zette het met vaste hand op de muur.
Langs de Oosterspoorbaan staat op een blinde muur een tijdsbeeld van het oude Absteder hoveniersgebied. De muurschildering is in 2017 gemaakt door Jos Peeters ter gelegenheid van de opening van Park Oosterspoorbaan. Het beeld is geïnspireerd door een historische foto vanaf het dak van het Diakonessenhuis in 1938. De kijkrichting is Binnenstad: nog geen IBB, Stedelijk Gymnasium of nieuwbouw, maar slechts nog kavels van hoveniers tegen de achtergrond van de witte huizen van Sterrenwijk, het Witte Dorp.
Spoor door de tuinen Het treintje van de Hollandsche IJzeren Spoorwegmaatschappij boemelt tussen de tuinen op weg naar Hilversum. Bovenin de muurschildering staat de oude kadastrale kaart met de namen van de hoveniers die rond 1870 gedwongen grond moesten inleveren voor deze Oosterspoorlijn: Koot, Jongerius en Van Zijl. De getekende stoomlocomotief is de NS3737 uit 1910, bijgenaamd De Jumbo, die in het Spoorwegmuseum staat te pronken.
Muurschildering langs de Oosterspoorbaan van Jos Peeters met in de ‘lucht’ de kadastrale kaart van de tuindersgronden / foto: Arnoud Wolff Foto uit 1938 die model stond voor de muurschildering – Het Utrechts Archief
Sinds vandaag houdt kunstschilder Gerard Dou (1613-1675) al het in- en uitgaande verkeer in ‘zijn’ straat nauwlettend in de gaten, dankzij opnieuw een meesterwerk van het schilderscollectief De Strakke Hand: het ‘Zelfportret in een Venster’ uit 1657. In – waar anders – de Schildersbuurt.
De kleinkinderen Karel en Leonard, in bijzijn van achterkleinkind Salvador, staan voor de nieuwe muurschildering op de Oosterkade waarop de wereldberoemde formule van de dronkemansloop (‘random walk’) van hun (over)grootvader prof Leonard Ornstein (1880-1941) met De Strakke Hand is uitgebeeld. De joodse Utrechtse wetenschapper Ornstein was oprichter en jarenlang directeur van het natuurkundige laboratorium nabij het Ledig Erf, totdat hij in de oorlog door de Duitsers werd afgezet en korte tijd later overleed. Kleinzoon Karel kijkt met trots naar de schildering. “Het is een prachtig eerbetoon aan een gewaardeerd familielid.”
Deze Ornstein is na de Buys Ballot (het stoomtreintje) op de Reigerstraat de tweede natuurkundige muurschildering in Oost. Opdrachtgever is Ingmar Swart van de universiteit Utrecht.
Achter de Albert van Dalsumlaan in Rijnsweerd staat op de achtermuur van de garagebox een positieve boodschap. Afzender is een groep internationale streetartists met liefde voor de biodiversiteit, in het bijzonder de wilde bij. Ze hebben een gezamenlijke muurschildering gemaakt. En niet de minste droegen daar aan bij: Djouets en Bzz uit Frankrijk en For The Times uit New York, naast de Nederlandse artists Mr Kubus en Lempke. Initiatiefnemer is onze eigen SillystreetheartS uit Oost, die – hoewel underground – wel iets kwijt wilde over dit project BeePostive 4.0.
UtregsMuurtje “Het BeePositive project ontstond in de eerste corona lockdown. Ik heb toen stickers met positieve boodschappen van streetartists van over de hele wereld op een buitendeur in Rijnsweerd geplakt om iedereen een beetje op te vrolijken. Later startte ik een tweede project in de Binnenstad en een derde op het pleintje bij de Asch van Wijckkade. Hier aan de rand van Rijnsweerd – ons UtregsMuurtje – zie je het resultaat van project #4 met als thema bijen, eigenlijk een vervolg op de schildering die al op deze muur zat.”
Positieve reacties “Ik heb voor dit project nationale en internationale streetartist uitgenodigd die met het thema bijen werken. Afgelopen weekend zijn we aan de slag gegaan. Sommige werken zijn in 2D (spraycan en verf), andere, zoals die van mezelf, in 3D (vilt, epoxy en gips). Het is echt een toffe compositie geworden! Bewoners, voorbijgangers en hondenbaasjes reageerden heel positief. Er is nog een stuk muur over, dus met een beetje sponsoring (verf wordt steeds duurder) kunnen we onze boodschap nóg intenser maken! Supporters kunnen me daarvoor mailen.”
BeePositive 4.0 op de achtermuur van een garagebox in RijnsweerdCreatie van Djouets, Critr en MrKubusCreatie van Dr MorphCreatie van Bzz en The Bug Handmade
