Nâchtegaolstraot

Volgens Tineke Schouten is Nâchtegaolstraot hét woord in de Utrechtse volkstaal, omdat je het zo lekker vet kan uitspreken. Vooral door alle A-tjes. Niet voor niets rijgt haar beroemde typetje Lenie uit de Takkestraat zoveel mogelijk woorden met een A aaneen. Vormgever en geboren Utrechter Joost Gijzel hoorde Tineke dat uitleggen in het tv-programma Bla Bla Bla met Schaap, en bedacht: laten we dit culturele erfgoed in ere houden. En zo mocht hij vandaag, samen met kenner van de Uteregse vollekstaol Koos Marsman (alter ego van Ton van den Berg), een straatnaambordje met Uteregse taaltoets op de hoek Nachtegaalstraat – Schoolstraat onthullen.

Uteregs volgens Koos
Koos legt uit dat de naam op het bordje in correct Uteregs is geschreven: “Het dakje bovenop de eerste alleenstaande klinker A in ‘Nacht’ geeft aan dat het een scherpe A is. Waar twee A’s achter elkaar staan, zoals in ‘gaal’ en ‘straat’ verandert dat in AO. Het Uteregs vormt deze klank namelijk achter in de mondholte en is meer gesloten. Je hoort dan gaol en straot. Overigens wil een échte Uteregter natuurlijk wonen op nr 88 (âchentâchtig).” Bekijk en luister hoe Koos Nâchtegaolstraot uitspreekt.

Nachtegaalstraat
De Nachtegaalsteeg wordt al in zeventiende-eeuwse bronnen genoemd als verbinding tussen de Wittevrouwenpoort en de in 1637 aangelegde Maliebaan. Het landelijke weggetje dankte zijn naam aan ‘dat gevogelte die sig in de maant mei en juni laat horen’. Op de hoek met de huidige Kerkstraat stond ook een herberg met de naam ‘De Nachtegaaltjens’. 

In 1869 werd de naam Nachtegaalsteeg gewijzigd in Nachtegaalstraat, het verkeer was in de groeiende stad toen al sterk toegenomen. Onder de zogenoemde rooilijn-verordening werd de Nachtegaalstraat in 1913 met 20 meter verbreed, met sloop van de herberg als gevolg. Op de archieffoto uit maart 1912, vlak voor de sloop, is de herberg nog te zien: het pand met de witte zijgevel aan het eind van de straat.

Vollekstaolkenner Koos Marsman en initiatiefnemer Joost Gijzel – foto: Arnoud Wolff
Nachtegaalstraat in 1912 – Het Utrechts Archief